ZİNCİRE VURULMUŞ PROMETHEUS

Eğer  Bir Tanrı olsaydım  Bu kesinlikle Prometheus olurdu...

akıl gücü, kaba kuvvetten yeğdir.

Akıl gücü, kaba güçten yeğdir.

Zincire vurulmuş insan...

Antik Yunan'ın en önemli tragedya yazarlarından Aiskhylos'un günümüze ulaşmış nadir eserlerinden biri Zincire Vurulmuş Prometheus...

Tanrılar arasında bir çatışma söz konusudur. Prometheus, tanrı Zeus'a karşı isyan başkaldırır. Prometheus, tanrılardan ateşi çalmıştır ve ateşi insanlara vermiştir. Aslında burada ateş kavramı, insanlara bahşedilmiş sanattır, uygarlıktır, bilimdir.

Prometheus, geleceği görebilen bir titandır. Zeus, Prometheus'un bu gücü sayesinde babası Kronos'u yenerek tahta geçmiştir. Ama Zeus korkmaktadır, Prometheus için bir tehdit unsurudur.

Prometheus kendi gözyaşlarıyla yoğurduğu balçıktan ilk insanı yarattı. Sonra yarattığı insanın güçsüzlüğüne acıyarak ateşler tanrısı Hephaistos'tan bir kıvılcım çalarak insanlığa hediye etti. Bundan dolayı tanrı Zeus tarafından Prometheus; Kafkas Dağında zincire vurulmuştur. Görevlendirilen bir kartal her gece, Prometheus'un ciğerini kemirmektedir. Ciğer kendisini sürekli yenilemektedir.

Prometheus'u bu zulümden Zeus'un yarı tanrı oğlu Herakles kurtarır.

Prometheus Herakles'e der ki: "Zeus tahtından düşmedikçe benim işkencelerimin sonu yoktur!" der. Bu söylemiyle insanlığa özgürlüğün yolunu göstermiş olur.

Prometheus, diğer kardeşleri gibi tanrısal düzene başkaldırmış, karşı çıkmıştır. Üç kardeşi vardır: Atlas, Menoitios ve Epimetheus

Prometheus ve kardeşlerinin kaderleri korku vericidir. Zeus, dördüne de ceza vermiştir.

Atlas, dünyanın bir diğer ucunda... Omuzlarında ise gökyüzü var.

Menoitios, Tartarus'un yanına, yerin dibine atılmış.

Epimetheus ise kadınlarla cezalandırılmıştır.

Prometheus'un cezasını zaten biliyoruz, bir kayalığa zincirlenir ve bir kartal sürekli ciğerini yer-durur.

Bu dört kardeşin kardeş olmaktan ayrı diğer bir ortak özelliği akıllarına güvenmeleridir. Akıl gücü, kaba kuvvetten yeğdir

Prometheus, günümüz ezilmiş-mağdur edilmiş insanını temsil eder, Zeus ise zalimlik edendir.

PROMETHEUS

Karart göklerini Zeus,

Duman duman bulutlarla;

Diken başlarını yolan çocuk gibi de

Oyna meşelerin, dağların doruklarıyla.

Ama benim dünyama dokunamazsın,

Ne senin yapmadığın kulübeme

Ne de ateşini kıskandığın ocağıma.

Şu evrende siz tanrılardan

Daha zavallısı var mı bilmem:

Kurban vergileri

Dua üfürükleriyle beslenir

Haşmetli varlığınız zar zor.

Size umut bağlayan budalalar,

Çocuklar, dilenciler olmasa

Yok olur giderdiniz çoktan.

Ben de bir çocukken

Ne yapacağımı bilmez olunca

Çevirirdim güneşe doğru

Görmediğini gören gözlerimi;

Yakarışımı dinleyecek

Bir kulak varmış gibi yukarıda;

Varmış gibi derdimle dertlenecek

Benimkine benzer bir yürek yukarıda.

Azgın devlere karşı

Kim yardım etti bana?

Kim kurtardı beni ölümden,

Kim kurtardı kölelikten?

Şu benim yüreğim değil mi,

Kutsal bir ateşle yanan yüreğim,

Her işi başarmış olan?

O değil mi coşup taşarak,

Yukarıda uyuyanı aldatarak

Başımı beladan kurtaran?

Benim seni kutlamam mı gerek? Niçin?

Hiç derdine derman oldun mu sen

Derdine derman bulamayanın?

Gözyaşını sildin mi hiç

Başı darda olanların?

Kim adam etti beni?

Güçlüler güçlüsü zaman

Ve önü sonu gelmeyen Kader, değil mi?

Onlar değil mi

Senin de benim de efendilerimiz?

Sen yoksa beni

Yaşamaktan bıkar mı sandın?

Kaçak çöllere giderim mi sandın

Açmıyor diye

Bütün düş tomurcukları?

Bak işte, yerli yerimdeyim;

İnsanlar yetiştiriyorum bana benzer;

Bütün bir kuşak benim gibi

Acılara katlanacak, ağlayacak,

Gülecek, sevinecek,

Ve aldırış etmeyecek sana Benim gibi!

Goethe (çeviri, Sabahatin Eyüboğlu)

Mitoloji için başlıca eserlerden biri bence Zincire Vurulmuş Prometheus, her ne kadar kısa da olsa.

Mitolojide Başkaldırışın ve Direnişin Timsali Prometheus

Asi, korkusuz, cesur, savaşçı.. Kafkas dağlarının tepesinde, bir kayaya zincirlenmiş cezanın bekleyişi bitmek bilmiyor... Aç, susuz, yorgun, ama doğru bildiğini yapmanın getirdiği güçle, vicdanı rahat ve başı dik.

Dünyada ateş sadece Olympos'un tepesinde yanmaktadır. İnsanlar soğuktan ve vebadan kırılırken Tanrılar ateşi sadece kendilerine saklamaktaydılar. Kendiside Titan  olan Prometheus'un gönlü buna razı gelmez ve ateşi bir gece Olympostan çalıp insanlara verir. Cezası çok büyük olur.

Prometheus'un Doğu kültürlerindeki selefi bilge Enki/EA arasında oldukça fazla ortak özellik vardır. Modern Avrupa kültüründe önemli bir karakter olan Prometheus, klasik gelenekte ölümlülerin yani insanların hem yaratıcısıdır, hem de koruyucusudur.

Soy ağacı Zeus kadar görkemlidir: babası İapetos, Kronos'un kardeşidir ve ilk titanlar soyundandır.

Zeus insanı oluşturması için ona görev vermiştir. Çamurdan insan şekli vermiş ve bu insanı çok beğenen Athena yaşam üflenerek canlandırmıştır.

Hesıodos'un anlatısına göre, Prometheus bir kurban töreninde, kestiği kurbanın etlerini ve iç organlarını hayvanın işkembesine sararak derisinin altına, sıyrılmış kemikleri ve arta kalan kısımları da içyağına sararak Zeus’a sunar. O’na kendi payını seçmesini ve diğer kalan payı da insanlara vereceğini söyler. Zeus iç yağına sarılmış olanı tercih eder, tabi yağı kaldırdığı an kemikleri görünce Prometheus’un kendini aldatmasına kızıp insanlara ateş göndermemeye karar verir.

Diğer bir anlatı ise, Zeus insanlara karşı çok adaletsiz davranırmış ama bu adeleletsizliğine karşı insanların yanında hep Prometheus olmuştur. Bunu gören Zeus onu ve yarattığı insan soyuna ceza vermek için ateşi ellerinden almıştır. Insanlar uzunca bir zaman pişmiş et yemeye alıştıkları için, ateşin olmaması onlar için açlık ve ölüm demekti. Ama pek sevdiği insanlara acıyan Prometheus ateşi dev bir rezene sapının içine gizleyerek Zeus'tan çalar ve insanlara geri verir.

(Zaten insanlar karınca sürüsü gibi toprak altında kaba, saba bir iş bilmez şekilde yaşarlarken olara yaşamları boyunca ihtiyacı olacak herşeyi Prometheus öğretmiştir. Aıskhylos'un Zincire Vurulmuş Prometheus'ta detayları ile anlatır.)

Ateşi çalmasının cezasını ise çok ağır ödeyecektir.

Ölümsüz olan Prometheus'a verilen ceza bir dağa hapsedilip kartal tarafından ciğeri her gün yenilmeye mahkum edilmiştir. Kartal ciğeri yedikçe ciğer her gün tekrar yenileçektir.

Hesıodos şöyle anlatır " Cin fikirli Prometheus'a gelince Zeus çözülmez zincirlere vurdu onu, boynunu iki kat aşan bir bir sütuna bağladı, sonra bir kartal saldı üstüne gergin kanatlı, olumsuz karaciğerini yiyordu kartal ve karaciğer geceleri büyüyordu yeniden, gergin kanatlı kuşun gündüz yediği kadar"

Gerçek hayatta azılı suçlular bulundukları yerleşim alanının sınırlarında bir yere götürülüp çırılçıplak soyulur, ellerinden bir direğe civilenir ve leş yiyicilerin dişleri ve pençeleri altında sefil bir ölüme terk edilirdi. (

Fakat Prometheus ölümsüzdür yani ölemez ve bu işkence sonsuza dek  böyle sürecektir.

Fakat sonrasında Herakles gelip kartalı öldürür ve Prometheus özgürlüğüne kavuşur. Zeus un ise buna bir itirazı olmaz çünkü ona iyilik yapmıştır. Prometheus'un isim anlamı "önceden bilen" dir ve kahinlerden biri yakında bir çocuğun doğacağı ve bu çocuğun babasından daha büyük işler başaracağı kehanetinde bulunduğunda Prometheus bu çocuğu doğuracak kadının Thetis olacağını anlamıştır.

Zeus Prometheus'un yakasını bırakır ve Thetis'i zorla Paleus adlı bir ölümlü ile evlendirir. Doğacak çocuk babasından çok daha büyük işler başaracak olan Akhilleus'tan başkası değildir.