FRİGLERDE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ

Anadolu tarihindeki en farklı uygarlıklardan biri olan ve kökenleri Balkanlar olan Frigler'in tarih sahnesinde görünmesi M.Ö 750 yılına denk gelmektedir.

Bilindiği üzere, MÖ. 13. yüzylın sonlarından itibaren Anadolu da yaşadığı anlaşı¬lan, fakat MÖ. 8. yüzyılda büyük bir güç haline gelen Frigler, başta Hititler olmak üzere, Mitanni, III. Babil gibi MÖ. 2.Binyd’ın büyük devletlerini çökerten Ege göçlerinden sonra Anadolu nun siyasi güçlerinden biri olmuştur. Frigler’in bugün artık Herodotos ve StraboUun da bildirdikleri gibi Trak asıllı bir kavim oldukları çağımız bilginlerinin çoğu tarafından kabul edilmiştir. Bize göre de bu görü ş doğru bir anlayışür. Çünkü, kullandıkları ya da konuştukları dilin, Hint-Avrupa dille¬rine benzerlik gösterdiği kabul edilmektedir. Arkeolojik buluntularda ise Trakya ve Make¬donya’daki Tümülüsler ve içlerindeki eşyalarla Frigler’in kullandıkları eşyalar benzerlikler göstermektedir. Frigler’in Anadolu’ya ne zaman geldikleri konusunda çeşitli görüşler ortaya atıl¬mıştır. Ancak kesin olan şudur ki, MÖ. 9. yüzyılda Gordion merkez olmak üzere, Orta Anadolu da Ankara, Sinop, Alacahöyük, Pazarlı, Boğazköy, Konya'nın bir bölümü; Doğu Anadolu da Malatya, Batı’da Afyon ve Manisa'ya kadar uzanan topraklar üzerinde yerleş¬mişlerdi. Frigler en parlak çağlannı yaşarlarken MÖ. 8. yüzyılın sonlannda Anadolu Kimmerler’in istilâsına uğradı ve ne yazık ki MÖ. 690 ylında Kimmerler, Frig kralı Mi¬das ’ı mağlup ederek bu devletin siyasi varlığına son verdiler.

Frig soyluları ölülerini ya kayaya oyulmuş mezarlara ya da tümülüs denen yığma mezar tepelerinin altındaki odalara gömerlerdi. Kaya mezarlarının kimilerinde cephe kabartmalarla süslenmişti. Tümülüslere Gordion, Ankara ve Kerkenezdağ bölgelerinde yoğun olarak rastlanmaktadır.

Yığma mezar tipleri, yani tümülüsler Frig ölü gömme geleneğini öğrenmemizde bize yardımcı olur. Bu tümülüslerin büyük bir bölümü Gordion’dadır ve sayısı 100’e yakındır. Gömülen kişinin önemine göre tümülüslerin yüksekliği 2-3 ile 60-70 metre arasında değişmektedir.

Mezar odalarının ahşap yapıları çok ileri bir teknikle yapılmıştır. Ölüler önceleri ahşap sedirlerin üstüne yatırılır, MÖ 7. yüzyılın sonlarından itibaren Yunanistan’dan gelen etkiyle yakılırdı. Ölü ve ölünün armağanlarının bırakılmasından ve ahşap çatının kapatılmasından sonra, odanın üstü yığma bir tepeyle örtülür.

Toprağın mezar odasına yapacağı baskıyı en aza indirmek için odanın üstü moloz taşlarla kaplanır, bunun üzerine sulandırılarak bulamaç haline getirilmiş kil serilir ve daha sonra da kuru kilden tepe yığılmıştır. Altındaki nemli kilin iyice kurumasından sonra toprak kümesi yığılmış olmalıdır.

Lidya ve Yunan mezarlarından farklı olarak Frig tümülüslerinin mezar odalarının yapımında taş yerine tahta kullanılması, yığma toprağın yayılmasını önleyen krepis duvarı ve mezar odasına geçit veren dromos kullanılmamasıdır.

Büyük boy tümülüslerde mezar odaları ortada bulunurdu. Mezar soyguncularına önlem olarak alçak tümülüslerde bu odalar merkezden uzak yerlerde olurdu.

Geniş halk kitleleri için gösterişsiz mezarlar kullanılırken soylular için kent dişında görkemli yığma mezarlar yapılırdı. Pazar halkı, ölülerini sırt üstü yatırarak kalenin içindeki mezarlara gömmüşlerdi. Boğazköy halkı ise ölülerini yakıp, küllerini küpler içine koyarak gömmüşlerdi. Boğazköy’lüler çocuk mezarı olarak vazo kullanmışlardır.

Frigler’de başlıca iki farklı ölü gömme adeti vardır. Soylular ve zenginler için uygulandığı düşünülen bu tür ölü gömmelerin Frigya’da uzun süre uygulandığı anlaşılmaktadır. Yoksul halkın ise gömüldüğü ya da yakıldığı düşünülmektedir. Ancak yoksul halka ait mezarlar daha yeterli sayıda bulunamadığı için bu konuda tam olarakbir şey söylemek doğru olmaz.

Ölü gömme adetlerinin biri kaya mezarlarına gömme idi. Frig döneminden kalma bir çok kaya mezarlarına rastlanmıştır. Midas şehri yakınlarında ve Frig topraklarının büyük bölümünde kaya mezarlarına rastlanmıştır. Bazıları anıt-mezar şeklinde olan bu kaya mezarları ne yazık ki defineciler tarafından ağır tahribata uğramışlardır.

Frigler’in en tanınmış ölü gömme adetleri ise tümülüsler yani tepe şeklinde yığma mezarlardır. Gordion’da ve Ankara’da sık olmak üzere diğer Frig şehirlerinde de rastlanılan tümülüs adetinin Frigler’e Trakya’dan geldiği düşünülmektedir. Ahşap mezar odasının üzerine toprak yığarak oluşturulan tümülüslerde çeşitli şekillerde yapılmışlardır.

Frygia tümülüslerindeki mezar odalarının ahşap konstrüksiyonu ileri bir tekniğin eseridir. Ölüler önceleri yakılmadan ahşap sedirler üzerinde uzatılmış, MÖ 7. yüzyılın sonlarından itibaren de , büyük bir olasılıkla batıdan, Yunanistan üzerinden gelen etkilerle yakılmaya başlanmıştır. Ahşap mezar odasına ölü ve ölü armağanlarının bırakılmasından ve ahşap çatının kapatılmasından sonra, odanın üzeri büyük bir yığma tepeyle örtülürdü. Mezar odasının üzerine yığılan tepenin yapımında bazı kurallara uyulması zorunluydu; aksi takdirde binlerce ton ağırlığındaki toprak yığınının ahşap mezar odasının üzerine yapacağı baskıyı önlemek olanaksızdı.Mezar odasının çatısı çatılıp, bunun üzerine taş ve toprak yığıldıktan sonra bir daha açılması olanaksızdı. Ancak tek tehlike mezar soyguncuları idi. Bu nedenle mezar odasının yer seçiminde dikkatli olmak gerekiyordu. Toprak yığını altında kalan mezar odalarının yeri büyük tümülüslerde tam ortada, zirvenin tam altına gelen bölümdeydi. Alçak tümülüslerde, mezar odasının yerini gizleyebilmek esastı ve bu nedenle mezar odaları merkezden uzak yerlere yerleştirilirdi.

En meşhur tümülüs kuşkusuz Midas Tümülüsü ya da diğer adıyla Büyük Tümülüs’tür. Burada yapılan kazılarda bronz ölü eşyaları, ahşap eserler ve bir çok arkeolojik eser bulunmuştur.

Dünyanın en eski ahşap yapısı

Ankara’nın Polatlı ilçesinde  125 Tümülüs bulunuyor. İçlerinden 45’i kazıldı, 80’i ise hala gizemini koruyor. Dışarıdan bakıldığında bir tepeyi andıran anıt mezarlar, büyük bir iş gücü gerektiriyor.

Anadolu’nun en büyük ikinci Tümülüs’ü; 300 metrelik çapı, 53 metrelik yüksekliğiyle “Midas Tümülüsü”.

Tümülüs’e girdiğinizde sizi 100 metrelik dar bir koridor karşılıyor. Bu koridorun sonunda ise mezar odasına ulaşılıyor. Demir parmaklıkların bulunduğu oda, binlerce yıllık ağaç kütükleri ile korunuyor.

Aynı zamanda bu mezar odası, dünya üzerinde günümüze ulaşabilmiş en eski ahşap yapı örneği. Mezar odasında, çam, sedir ve ardıç olmak üzere 3 farklı ağaç kullanılmış.

Tümülüs’ten neler çıktı?

Tunç ve bakır kap, çengelli iğne, karyola, testi, ahşap masa…

Mezar odasından bunlar gibi 310'a yakın eser çıktı. Bu mezar geleneği Türklere ait 'Kurgan' geleneğiyle büyük benzerlikler gösteriyor. Ölüler eşyaları ile gömülüyor, hatta sevenleri mezara hediyeler bırakıyor. Bugün o bırakılan hediyeleri birer tarihi eser olarak Gordion ve Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde görebilmek mümkün.

1957 yılında keşfedilen bu anıt mezarın, ölü hediyelerinin zenginliğinden dolayı efsanevi Frig Kralı Midas’a ait olduğu düşünüldü.

Daha sonra yapılan araştırmalarda, M.Ö. 740 yıllarında yapılan mezarın Midas’tan önce tahtta bulunan bir krala ait olabileceği görüşü ağırlık kazandı. Şu anda Büyük Tümülüs olarak da adlandırılan bu yapının Gordion kentinin kurucusu ve Midas’ın babası Gordias’a ait olduğu düşünülüyor.

Ayrıca, kralın 60 yaşlarında öldüğü ve boyunun 159 santimetre uzunluğunda olduğu yapılan araştırmalarla ortaya çıkarıldı.

Prof. Dr. Charles Brian Rose: Anadolu’nun en eski Tümülüs’ü burada yapıldı.

Friglerin Tümülüsleri ve Midas Tümülüsü

Gordion Antik Kenti Kazı Başkanı Prof. Dr. Charles Brian Rose, Türkiye’de 40 yıldır farklı antik kentlerde çalışıyor. Son 12 yıldır da Polatlı’daki antik kentte kazı başkanlığı yapıyor.

Tümülüslerin tarih için çok önemli olduğunu da anlatıyor Brian Rose ve şunları söylüyor: “Anadolu’nun en eski Tümülüs’ü burada yapıldı. İçerisinde de çok önemli eşyalar var. Bunun gibi başka bir yer yok. Normalde yerleşimin etrafında çok Tümülüs olmaz. Onun için bu yer çok özel.”

Kaynakça

Eski Anadolu Tarihinde Frigler

Yıl 2009, Cilt 1, Sayı 27, 79 - 95, 01.12.2009

Cemil BÜLBÜL

Akurgal, Ekrem., Anadolu Uygarl klar , Net Turistik Yay nlar A. ., 9. Bask , s- tanbul 2007.

Aytu , Burhan; Görecelio lu, Ertu rul., Gordionda ki P Tümülüsü nde Bulun- mu Mobilyalar, IV. Arkeometri Sonuçlar Toplant s , Ankara,1988.

Çapar, Ömer., Homeros Destanlar nda Anadolu Kavimleri, IX. T.T.Kongresi, I. Cilt, Ankara 1986.

Drew-Bear, Thomas., Frig Dilinde Yeni Yaz tlar, III. Ara t rma Sonuçlar Toplan- t s ,Ankara, 1985.

Gönçer, Süleyman., Afyon li Tarihi, Cilt I, zmir 1971,

Herodotos, Herodot Tarihi, Çev: Müntekim Ökmen, Türkiye Bankas Kültür Yay nlar , stanbul 2002

Homeros, lyada, Çev: Azra Erhat-A.Kadir, stanbul 2005.