HAYIT AĞACI

Hayıt...Geçmişten Günümüze

Yunan mitolojisinde tarım, doğurganlık ve evlilik tanrıçası Hera’yı temsil ettiğine inanılır ve Hera adına düzenlenen festivallerde, hayıtın yaprak ve filizleri kullanılarak tapınak etrafına süslemeler yapılır. Hera’nın evliliğini korumak için hayıt ağacının altında doğum yaptığı; Roma’da iffet sembolü olarak görüldüğü ve bu sebeple genç kızların üzerlerinde hayıt dalları taşıdığı kayıtlıdır.

Homeros'un İlyada Destanı'nda da sözünü ettiğı Hayıt, ülkemizin Akdeniz bölgesinde sıklıkla görülen hayıt ağacı beyaz ve mor çiçekleri açan bir ağaçtır. Hayıt çiçeği ise yaz ayının sonlarına doğru açmakta olup sonbahar ayında ise meyvelerini vermeye başlamaktadır. Hayıt otu namus otu veya beşparmak otu olarak da bilinmektedir.

Antik kaynaklar yılan ısırıklarında ve zararlı böcekleri uzaklaştırmada kullanıldığını yazıyor. Batı Anadolu'da hala güvelerden korunmak ya da akrep/böcek/arı sokmaları için hayıt kullanılır. Bazı yörelerde ayak şişlikleri ve çıkıklar için de kullanımı devam ediyor.

Ortaçağda Rahiplerin cinsel güdülerini baskılamak amacıyla hayıtı kullandıkları ve bu sebeple Manastır bahçelerine mutlaka hayıt dikildiği kayıtlıdır. Homeros’un İlyada destanında namus sembolü olarak görülmüştür.

Hayıt bitkisi, mineçiçeğigiller (Verbenaceae) ailesine ait bir türdür. 2-3 m boylanabilen, kışın yapraklarını döken, sık dallı, çok yıllık çalı veya yarı ağaçsı bir bitki olarak tanımlayabiliriz. Yapraklar karşılıklı veya birleşik aya tipindedir. Çiçekler açık leylak, mor veya beyaz renkli olup kasım ayı ortalarına kadar açmaya devam eder. Meyve etli, küre biçimli olup kirli siyah renklidir. Ticarette bu meyveler hayıt tohumu olarak bilinir.

Türkiye’de iki; dünyada 60 türü yetişir.

Anavatanı Avrupa ve Küçük Asya olan hayıt bitkisi daha sonraları Orta Avrupa’ya yayılmıştır.

İngilizce adı "Keşişin biber ağacı" anlamına gelir, tahmin edebileceğiniz gibi erkeklik hormonunu körelten bir etkisi vardır. Antik çağ hekimleri de bu etkiden söz eder. Kadınlarda da libidoyu azalttığı bilinir ancak menstrüasyon ve menopoz dönemlerinde de yardımcıdır.

Hitit metinlerinden ve Hippokrates'ten sağlık alanında çokça kullanıldığını öğreniyoruz. Roma döneminde Plinius, tanrıça Demeter onuruna düzenlenen bayramlarda Atinalı kadınların tören boyunca cinsellikten uzak durmak ve namuslarını korumak için bu ağacın yapraklarını ve dallarını yataklara serdikleri yazar. Bu nedenle "agnos=iffet/namus", dallarının sertliğinden dolayı da "lygos=ince dal" isimlerini almıştır.

Boya bitkisi olarak kurutulmuş yaprak ve çiçekleri kullanılır. Sarı renk elde edilir.

Meyve ve yaprak tozu yünlü kumaşları güvelere karşı korumak için kullanılır.

Dallarından sepet yapılır.

Doğu ülkelerinde “Ras el Hanout” adıyla bilinen baharat karışımının terkibine girer.

Park ve bahçelerde peyzaj amaçlı yetiştirilir.

Kaynaklar

Turhan Baytop. Türkiye’de Bitkilerle Tedavi. Nobel Tı Kitabevi. İstanbul, 1999

Homeros. İlyada. Fulya Koçak. Arkadaş Yayınları. İstanbul, 2006

Deniz Gezgin. Bitki Mitosları. Sel Yayınları. İstanbul,