ADAMKAYALAR (MERSİN)

Mersin,  medeniyetlerin doğduğu, bir zamanlar Büyük İskender’in yürüdüğü, Aziz Paul ve Karacaoğlan’ın yaşadığı bir şehirdir. Miytan dere vadisi, kaya kabartmalarının toplu halde yan yana bulunduğu bir vadidir. Adamkayalar kaya kabartmaları 1981 yılında Bonn Üniversitesi'nden W.G. Klein tarafından ziyaret edilerek fotoğraflanmıştır. Kabartmalar, yamaçtan akan suyun tahrip edici etkisini önlemek için kütle hareketlerinin olmadığı stabil bir alana yeterli derinlikte oyularak yapılmıştır ki, bu da Kilikyalı yontu ustalarının yamaç dinamik süreçlerinin farkında olduklarına işaret etmektedir.

On bir ayrı çerçeve içerisinde yer alan Adamkayalar kabartmalarının yamaçtaki kompozisyonları içerisinde en sık yinelenen figürler, dört ölü ziyafeti sahnesine ait olanlardır. Bu sahnelerde ölüler ya yalnız ya da eşleri ve oğulları ile beraber gösterilmişlerdir. Adamkayalar kabartmalarında ölülerin oğulları ve ayrıca iki erkek kabartması, asker olarak işlenmiştir. Bu kabartmalardan ölü ziyafetlerinin yer aldığı yamacın orta kesimine yakın yerde, alttaki platform seviyesinin hemen üstünde bir sunak taşı ile solunda bir adam, sağında bir kadın figürü ve bu figürün sağında, oturarak ayin yapmak amacıyla kaya içerisine oyulmuş beş basamaktan oluşan bir kompozisyon yer almaktadır.

Adamkayalar’daki veda sahnesinde de ayakta duran ve ölmüş olan kişiyi temsil eden erkek, oturur vaziyette gösterilmiş karısıyla el sıkışmaktadır. Bu kabartmaların oluşturduğu kompozisyonların içerisinde fonksiyonu henüz tam olarak bilinemeyen paltolu bir adamla, elinde bir eşya taşıyan başka bir adama ait figürün oluşturduğu iki kabartma daha bulunmaktadır. Adamkayalar kabartmaları, sahnelerin altında bulunan yazıtların (bu yazıtlarda ölen rahiplerin adlarının yazıldığı anlaşılmıştır) incelenmesi sonucunda İÖ 2'nci yüzyıla tarihlendirilmiştir.

Ana kayanın dinsel nedenlerle oyularak kullanılması Hititlerle birlikte başlamıştır; Yazılıkaya açık hava tapınağı bu durumun Anadolu’daki en güzel örneklerinden biridir. Öte yandan ana kaya anıtları üzerinde mimari unsurların tercih edilmesi Urartularla birlikte ortaya çıkar. Urartu mimari sanatındaki kaya mezar ve açık hava tapınaklarında sadelik ön plandayken Demir Çağı’nın önemli bir medeniyeti olan Phrygler, alınlıklı cephe, meander ve ahşap ile tekstil işçiliğinden öykünen bezekleri anıtsal kaya yapılarının görkemli cephelerinde kullanılmışlardır. Anadolu’da Urartu ve Phryg kültürleriyle başlayan anıtsal cephe tasarımına sahip kaya anıtlarının  Kilikya bölgesindeki en önemli örneklerinden biri Adamkayalar kaya kabartmalarıdır. Aediculalar içerisinde yer alan kabartmalarda Kline ve ölü yemeği temaları belirleyici olup kabartmaların tapınak cephe tasarımından öykünerek yapıldıklarını görüyoruz. Bilhassa tapınak mimarisinden aşina olduğumuz alınlık, pilaster sütunlar ve sütun başlıkları söz konusudur. Öte yandan Adamkayalar kaya anıtlarının kaya cephe tasarımı açısından mimari farklılıklar gösterdiğini, hatta olması gereken bazı mimari elemanlara cephe tasarımında yer verilmediğini tespit ediyoruz.