HEREDOT UN DÜNYANIN EN ILIMLI YERİ DEDİĞİ, TARİHİN SANATÇILAR BİRLİĞİ KENTİ..TEOS..

Ege'nin kucağında, her yaştan zeytin ağaçlarını tüm güzelliği ile görebileceğiniz mutlaka görülmesi gereken doğayla kucaklaşmış bir antik kent Teos!!

Teos Antik Kenti-Sığacık

Teos Antik Kenti | İyonya’nın Sanat ve Ticaret Kenti..

Tarihte ilk defa  Sanatçılar Birliği'nin kurulduğu kent..

Ege kıyısında , İyonya’nın en güçlü kentlerinden olan Teos, bugün her ne kadar zayıf düşse de kendisini unutturmayacak güzelliğe sahip.

Doğa, tarih, sanat burada buluşmuş adeta..

Yüzlerce yıllık, asırlık ve tarihe tanık olmuş, güzelim  zeytin ağaçlarının esintileri sarıp sarmalamış kenti ve bu esintilere karışan mandalina kokuları....

Teos'da görebileceğiniz onlarca farklı bitki ve çiçeklerin güzellikleriyle ve yine yalnızca Teos' da duyabileceğiniz onlarca kuş türünün sesleri eşliğinde doğal bir ortamda tarihin içinde kaybolmak..

Öyleki, geniş bir alana yayılmış muhteşem Teos,ilerledikçe  size olağanüstü doğa manzaralı sunar. Antik kentin her adımında farklı yaşlarda zeytin ağaçları gezinize eşlik eder. Yaseminler, zakkumlar, nar ağaçları, meşe, kavak ve daha bir çok çiçek ve ağaç türleri kaplamış antik kentin her adımını.

Yüz yıllık zeytin ağaçları müzesi diyebileceğimiz adeta yaşayan bir tarih gibi..Sadece tarih için değil sırf buradaki zeytin ağaçları için bile inanın Teos’a gelinir.Asırlık zeytinlerin gölgesinde soluklanıp, mandalina ağaçlarının güzelliğine kendinizi kaptırıp Ege'nin muhteşem havasına bırakın ruhunuzu. İkibin yıl öncesine yürüyüşün deryasında yok olun..Kadim Anadolu’nun taşı toprağı antik kentle dolup taşmışken,, her bir köşesinde ayrı bir kültür selam durmuşken  bizler de buna yabancı kalmayalım...

Teos Antik Kenti'nde çok ünlü lirik ozanlar da yaşamıştır. Dionysos kültünün kent ve çevresindeki önemine bağlı olarak M.Ö. 3. yüzyılda müzisyen, şair ve tiyatroculardan oluşan Dionysos Sanatçılar Birliği burada kurulmuştur. Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Hekataios gibi antik çağın önemli filozof ve sanatçıları Teos'ta yaşamıştır.

Teos Antik Kenti'nin kurucusu Dioysos'un oğlu Athames olarak bilinir.

Efes’te olduğu gibi tiyatrosu, agorası, bouleterionu, hamamı, tapınakları ve limanları olan bir kentten bahsediyoruz. Teos Antik İyonya’nın en zengin kentlerinden biriydi. Üstelik Sanatçılar Kenti olarak ünlenmişti. Teos, tarihte ilk kez Sanatçılar Birliği’nin kurulduğu kentti.

Antik Çağ’ın en büyük Dionysos Tapınağı’na ev sahipliği yapıyordu. Sahip olduğu 2 liman ile Ege’den Akdeniz’e uzanan ticaret ağının öncülerindendi. Deniz ticareti ile zengin olan Teos en önemli İon kentlerinden biriydi...

Ünlü şair Herodot’un hakkında “Dünyanın en ılımlı yeri” olarak bahsettiği ve günümüze kadar gelen ve korunan bu antik kentin adının, Efes ya da Hierapolis kadar sık duyulmamasının nedeni ise genel olarak bölgenin yeni yeni tanınmaya başlaması ile ilgili.

Teos, 12 İon kentinden biriydi. Yaklaşık 3 bin yıllık bir geçmişe sahip olan kent Ege Denizi kıyısındaki konumu sayesinde asırlar boyu deniz ticaretinden gelir elde etmişti. Kazılarda bulunan verilere göre Teos’ta ilk yerleşimin M.Ö. 1000 civarına gittiği ortaya konmuştur.

Teos ismi kurucusu olan Athamas’ın kızından gelmektedir. Efsaneye göre; Athamas kenti kurmak için yer aramaktadır. Bu sırada kızı Area’yı oyun oynaması için bir yere bırakmıştır. Area oyun oynarken taşları üst üste dizip ev yapmıştır. Babası Athamas geri geldiğinde ise babasına “Şehri kuracağımız yeri ben buldum” demiştir. Bunun üzerine kent buraya kurularak Area’nın söylediği ilk kelime olan “Teos” ismini almıştır.

M.Ö. 7. yüzyıl başlarında Teos bir şehir görünümü almaya başlamıştır. Teoslular deniz ticaretinde hız kazanmaya başlamışlar, Mısır’dan tahıl, Trakya’da kurmuş oldukları Abdera şehrinden de çanak-çömlek, gümüş ve şarap ticareti yaparak zenginleşmişlerdir. Panionion Birliği’ne üye olan Teos 12 İon kentinin önde gelen kentlerinden biri olmayı başarmıştır. Hatta Miletli ünlü matematikçi Thales, 12 İon kentinin merkezinin Teos olmasını önermiş fakat kabul edilmemiştir.

Teos’ta M.Ö. 545 yılında Pers egemenliği görülmektedir. Attika-Delos Birliği’nde yer alan Teos, Perslere karşı diğer üyelerle birlikte hareket etme kararı almıştır. Her kent bu birliğe vergi ödemiştir ve Teos o dönemde payına düşen 600 drahmi parayı düzenli olarak ödemiştir. Yani kentin o dönemde de belli bir zenginliği vardır.

Büyük İskender’in gelişine kadar Teos, Pers egemenliğinde kalmıştır. Büyük İskender’in Teos’ta bulunduğu hakkında bilgi olmasa da, İskender’in Teos ve İzmir’i (Smyrna) bir köprü ile bağlamayı tasarladığı aktarılır.

Büyük İskender’in ölümünün ardından sırasıyla Antigonos’un, ardından Lysimakhos’un, sonrasında ise Seleukoslar’ın egemenliğine geçmiştir. Teos, M.Ö. 229’da Pergamon (Bergama) Kralı I. Attalos’a verilmiştir. Bu dönemde yani M.Ö. 3. yüzyılın sonuna doğru burada ilk kez Dionysos Sanatçılar Birliği kurulmuştur.

Sanatçılar Teos’u birliğin merkezi kabul etmişlerdir. Bu birliğe bir takım özel haklar tanınmıştır. Bir asırdan fazla Teos’ta barınan Dionysos Sanatçılar Birliği başlangıçta kent için faydalar sağlasa da zamanla iki taraf arasında sorunlar doğurmuştur. Birlik kentin gelirine ortaktır ve bu da bir zaman sonra problem haline gelmiştir. Nihayetinde Sanatçılar Birliği önce Efes’e, ardından da Teos ve Lebedos arasında yer alan Myonnesos’a sürülmüştür ve Teos’un birlikle olan bağı tamamen kopmuştur. Şairlerden Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Nausiphanes, Apellikon ve ve tarihçi Hekataios Teos’ta yaşamış ünlü kişilerdir.

Teos, Bergama Krallığı’nın ardından M.Ö. 133’te vasiyet yoluyla Roma’nın eline geçmiştir. Roma döneminde kent bir müddet zengin günlerine devam etmiştir. Lakin M.Ö. 1. yüzyılla beraber kentte ekonomik sorunlar baş göstermiştir. Küçülen kenti ayakta tutan Dionysos Tapınağı olmuştur. Ta ki paganist inanışın yerini Hristiyanlık alana kadar. Hem Hristiyanlığın kabul edilmesi, hem de Ephesus (Efes) ve Smyrna (İzmir) gibi limanların daha çok önem kazanmasıyla Teos çöküşe geçmiştir. Kent yavaş yavaş terkedilerek tarih sayfalarına ve toprağın altına gömülmüştür.

1. Dionysos Tapınağı

Kentin en önemli tanrısı Dionysos’un adına inşa edilen tapınaktır. Antik dünyanın en büyük Dionysos Tapınağı’dır. Teos’un ayakta kalan en sağlam yapılarından biridir.

Dionysos Tapınağı M.Ö. 2. yüzyılda inşa edilmiştir. Peripteros planlıdır yani tek sütun sırasıyla çevrilmiş tapınak tipindedir. 6 x 11 sütunludur ve 18 x 35 metre ölçülerindedir. Bu tapınağın dönemin en ünlü mimarlarından biri olan Hermogenes tarafından inşa edildiği bilinmektedir. Lakin günümüzde Teos’ta göreceğiniz tapınağın kalıntıları bizlere, Roma İmparatorları Augustus ve Hadrian dönemlerinde büyük değişiklikler yapıldığını göstermektedir.

İon tarzında inşa edilen tapınağın mimarisi tam olarak ele alındığında M.Ö. 2. yüzyılın ikinci dörtlüğünde inşa edildiği ortaya çıkmaktadır. Şarap ve bağbozumu tanrısı kabul edilen Dionysos, Teos’un koruyucu tanrısıydı. Günümüzde tapınaktan ayakta kalan bir kaç sütunun dışında çoğu parça etrafta sergilenmektedir. Ayrıca tapınağın güneyinde su sarnıçları vardır ve Roma dönemi sarnıçlarıdır.

2. Meclis Binası (Bouleterion)

Teos Antik Kenti’nin en sağlam yapısıdır. Dionysos Tapınağı’ndan yürümeye başlayınca Umay Nine Ağacı’nı geçip devam ediyorsunuz. Yol ayrımında sağ taraf limana sol taraf ise Bouleterion’a gidiyor.

Bouleterion M.S. 1. yüzyılda Roma döneminde inşa edilmiştir. Meclisin toplandığı ve kararların alındığı yapı son derece iyi durumda. Bouleterion’un caveası yani oturma kısmı yarım daireden biraz büyüktür ve 16 oturma sırasından oluşmaktadır.

Son dönemde yapılan yenilemelerle daha da iyi duruma gelen Meclis Binası’nın hemen yanında ise Agora yer almaktadır. Agoranın içinde ise M.Ö. 2. yüzyıla tarihlenen bir tapınak bulunmaktadır. Günümüzde malesef agoradan da pek bir şey kalmamıştır.

Bouleterionda ilk dikkatinizi çekecek olan şeylerden biri de basamakların en üst kısmında yer alan Menengiç ağacıdır. Bu çitlembikleri ile ünlü ağaç koruma altındadır.

Bouleterion’un en üst basamağından ileriye doğru baktığınızda ise Ege Denizi gözüküyor. O an hayal edebiliyorsunuz Teos’un bir zamanlar sahip olduğu ihtişamı... Yemyeşil toprağın altında yatan daha nice kalıntıların olduğunu. Teos hakikaten çok zengin bir kent imiş, lakin dünü ile bugünü arasında artık derin uçurumlar var.

3. Teos Tiyatrosu

Teos Tiyatrosu, M.Ö. 2. yüzyılda inşa edilmiştir. Ağaçların sarıp sarmaladığı tiyatro malesef çok sağlam değil. Akropolün güneyindeki tepede doğal bir yamaca yaslanmış olan tiyatronun oturma sıraları harap durumda. Özellikle de Cavea’nın üst kısmı ciddi zarar görmüştür. Roma döneminde eklenen sahne binası kısmen daha iyi korunmuştur. Tiyatronun yönü denize doğru bakmaktadır. Tipik bir Helen tiyatrosuna örnektir.

Tiyatronun seyirci kapasitesi ise yaklaşık 6500-7000 kişi civarıdır. Tiyatronun içindeki su boruları ise dikkatlerden kaçmaz.

Tiyatro kazılarında 1963 senesinde bir heykel kaidesi ve üzerinde yazıt bulunmuştur. Kentin kurucusu Athamas’tan bahseden bu yazıt ele geçen önemli buluntulardan biridir.

Bunca sanatçıya ev sahipliği yapan, tarihte ilk kez Sanatçılar Birliği’nin kurulduğu Teos Antik Kenti’nde kim bilir nice hangi oyunlar sergilendi bu tiyatroda...Yönünü Ege’nin mavi sularına dönen Teos Tiyatrosu geçmişten derin izler taşıyor.

4. Gymnasium

Akropolün kuzeydoğusunda yer almaktadır. Lakin neredeyse tamamı toprak altındadır. Gymnasium, büyük olasılıkla Hellenistik dönemde inşa edilmişti.

5. Güney Limanı

Ege kıyısındaki Teos Antik Kenti önemli bir liman kentiydi. Deniz ticaretinde büyük başarılar elde eden kentin Kuzey ve Güney Limanı olmak üzere 2 limanı bulunmaktaydı. Günümüzde Kuzey limanına ait bir kalıntı elde edilmemesine karşın Roma dönemine ait dalgakıranın Sığacık Kalesi’nin güneybatısında olduğu bilinmektedir.

Güney Liman, Anadolu’daki en iyi korunmuş limanlardan biridir. Yapılan araştırmalara göre o dönemde limandaki iskeleye yaklaşık 50 gemi bağlanabiliyordu. Bugün güney limanda görülen kalıntılar Roma dönemine tarihlenmektedir. Antik dönemde de bilinen bu bölgedeki mermer ocaklarından çıkarılan Teos Grisi ve Africano mermer türleri diğer Roma kentlerine Teos’un bu limanlarından götürülmekteydi.

------

"Antik coğrafyacı Strabon (MÖ 64 – MS 24), Teos’un önce Athamas, ki bu nedenle ünlü lirik şair Anakreon tarafından Athamantis olarak adlandırıldığını, sonra Ion kolonizasyonu döneminde Kodros’un gayri meşru oğlu Naoklos ve daha sonra Atinalı Apoikos ile Damasos ve Boiotialı Geres tarafından kurulduğunu bildirmektedir.

Antik kentte 1962 ile 1967 yılları arasında sürdürülen arkeolojik kazılar, Protogeometrik Dönem’den itibaren (MÖ 1000 civarı) kentte yerleşildiğini ortaya koymuştur. Yaklaşık MÖ 600 yıllarında Miletoslu filozof Thales’in, Ionia Bölgesi’nin merkezinde olmasından dolayı oniki Ion kentinin merkezi olarak Teos’u önermesine karşılık bu önerisi kabul görmemiştir.  Teos kentinin MÖ 6. yüzyıldaki ticari ilişkileri Eski Mısır’a kadar takip edilebilmektedir. Tüm Anadolu’da olduğu gibi Teos da MÖ 545 yılından sonra Pers komutanı Harpagos’un eline geçmiştir. Teos’un da içinde yer aldığı oniki kentten oluşan Ion Birliği’nin, Pers Kralı II. Kyros’un Batı Anadolu’daki Eski Yunan şehirleri üzerindeki baskısını kıramaması sonucu, birçok Teoslu MÖ 543 yılında kenti terk etmiş ve Trakya Bölgesi’ndeki Nestos deltasında Abdera (günümüzde Avdera, İskeçe yakını) kentini kurmuştur. Teoslular, Abdera’nın dışında MÖ 544 civarında Taman Yarımadası’ndaki (Kırım) Phanagoria kentini de kurmuşlardır. Bununla beraber zamanla birçok kolonist Teos’a geri dönmüştür. Kentin refah seviyesi o denli artmıştır ki MÖ 494 yılındaki Lade Deniz Savaşı’na Teoslular 17 gemiyle destek vermiştir. Birinci Attika-Delos Deniz Birliği’ne üye olan kent, bu birliğe Erythrai (Ildırı) gibi yıllık altı talent vergi ödemiştir.

Seferihisar’da ele geçen uzun bir yazıttan da öğrenildiği üzere, MÖ 304 yılında meydana gelen ve tüm Ionia Bölgesi’nde zarara yol açan deprem sonrasında kentin Antigonos Monophthalmos tarafından komşu kent Lebedos (Ürkmez) ile birleştirilmesi (synoikismos) planlansa da bu plan uygulanamamıştır.

I. Attalos Dönemi’nde (MÖ 241-197) Pergamon Krallığı’na bağlanan Teos, III. Attalos Dönemi’nde ( MÖ 138-133) kralın topraklarını vasiyet yoluyla Roma’ya bırakmasıyla Roma egemenliği altına girmiştir. Kent, MÖ 129 yılından itibaren Roma’nın Asia Eyaleti sınırları içerisinde yer alır. Kent genelinde ele geçen mimari yapıların çeşitliliği kentin Roma İmparatorluk Dönemi’nde de önemini devam ettirdiğini göstermektedir. Augustus Dönemi’nde darp edilen sikkelerin üzerinde imparatorun ktistes olarak gösterilmesi ve büstünün tapınak içerisinde gösterilmesi kentte Augustus kültüne işaret etmektedir. Ayrıca yeni dönem kazılarında Dionysos kutsal alanına ana girişi sağlayan bir propylon’un ve tapınağı çevreleyen stoa’ların Augustus Dönemi’nde yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Bu dönemden sonra Roma ile iyi ilişkiler içerisinde bulunan kentin II. Valerianus Dönemi’ne kadar sikke darp ettiği bilinmektedir. Geç Antik Dönem’e ilişkin pek fazla somut veri bulunmasa da kentin önemini kaybetmekle birlikte varlığını Orta Çağ’a kadar küçük çapta devam ettirdiği anlaşılmaktadır.

Dionysos kültünün kent ve çevresindeki önemi nedeniyle MÖ 3. yüzyılda, şair, müzisyen, tiyatrocu ve şarkıcılardan oluşan Dionysos Sanatçılar Birliği Teos’ta kurulmuştur. Bir süre sonra kentte huzursuzluk kaynağı olarak görülen bu topluluk önce Ephesos’a (Selçuk), ardından Myonnessos’a (Doğanbey / Çıfıtkale), son olarak da Lebedos’a (Ürkmez) gönderilmiştir. Şairler Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Nausiphanes, Apellikon ve tarihçi Hekataios Teos’ta yaşamış antik çağın önemli filozof ve sanatçılarındandır."

Prof. Dr. Musa Kadıoğlu

#gökçensalihaünal #arthistorian #teos #sığacık