MANAS DESTANI

Manas Destanı ndan..

"Er  Manas ın üstüne

bir kahraman gelmemiş

aydınından ay korkmuş

parlaklığından güneş..."

ER Manas. Kırgız Türklerinin en önemli destanı olan Manas Destanında adı geçen kahraman. Manas Destanını ünlü Türkolog Radloff (1837-1918) Kırgızistanda, Destan Anlatıcıları olan "Manasçılar" dan derlemiştir. Manasçılar bir başka deyişle Ozanlar bu büyük "Sözlü Kültürü" hafızalarında tutan ve nesilden nesile aktaran özel insanlardır. Eskiden onlara "Şaman" denirdi..:)..

Günümüzde UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürrel Miras olarak korumaya alınan Manas Destanı, Dünyanın en büyük destanı olarak Guinness Rekorlar Kitabı'na da girmiştir.

Manas Destanı..

Kırgız Türklerinin; yaşam biçimleri,

tüm gelenek ve görenekleri, töreleri, inanışları, görüşleri, başka milletlerle olan ilişkileri, masalları ve ahlak anlayışları bu destanda yer almıştır.

Aslı nazım şeklinde olan destan, Türkçeye çevrilirken nesir şeklinde ortaya konmuştur ve Manas'ın çocukluğunu anlatan ilk satırları şu şekildedir;

"Çok eski zamanlarda, kervan devrinde,

gün ışığında tulpar eşinirken,

ay ışığında kemerini çıkartamadan

at üstünde kuş uykusu uyuyan erler zamanında,

aç arslana benzeyen suratıyla,

düşmana saldıran,

bayrağı gökyüzünde dalgalanan,

şanı âleme yayılan,

başından ak kalpağı çıkmayan,

binere tulpar dayanmayan,

kükreyerek yaşayan...

Kırgız denen çok eski bir millet yaşardı.

Onların bayrağı gökmavisi idi.

Dostlarından çok,  düşmanları vardı.

Bir zaman Tanrı Dağı’ndaki eski

Kırgızları yöneten, halkının şanını uzaklara duyuran Karahan adlı Han, tahta geçti.

O nun kahramanlığı söz ile anlatılamaz; zenginliği de tarif edilemezdi,

şöhreti gökyüzündeki yıldızlara ulaşmıştı.

Tanrım,

hiçbir şeyi ebedî yaratmamıştır.

Tanrı bu korkunç dünyada geleni gideni, büyüğü küçüğü dengelemiştir.

Bir gün kara yeri titreten Karahan da öbür dünyaya göç etti.

onun tahtına oğlu Oğuz Han oturdu.

Oğuz Han da adil ve heybetli idi,

askeri de çoktu, Türk eline,

Kırgızlara baş olup, kükreyip doğudan

ovalarını, düzlüklerini dağ ve ormanlarını

arslan gibi dolaştı.

O da dönüşü olmaya yere gitti.

Oğuz Han’dan sonra Babir Han,

Ondan sonra Tüböy Han,

O ndan  sonra,

Kögöy Han başa geçtiler,

Kögöy Han’dan sonra Nogay Han geldi.

Yıllardan sonra, karanlık bir gecede, saksağan, Nogoy Han’a uğursuz bir işaret verdi,

uzun zamandır ona kin besleyen, onun malına, mülküne ve yerine göz koyan kurnaz

Kara-hitay Hanı Esenhan savaş açtı.

Nogay Han’ın beli kırıldı, geniş dünyası daraldı. Ala-dağdaki Kırgızların ak otağı yağmalandı, ocağı söndü, Türk kabileleri darma dağın oldular..."

Kırgız Türkleri arasında geniş bir kahramanlık destanı olan Manas Destanı, Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleleri anlatır. Destan üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar; Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek ile ilgili bölümlerdir.

Türk edebiyatında destanlar İslamiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Yaratılış Destanı, Alp Er Tunga Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Göç Destanı, Manas Destanı v.b. gibi destanlar İslamiyet öncesine ait destanlardır.

Manas Destanı, Kırgızların millî destanıdır. Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman Karahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların durumunu ve Manas adlı kişinin başından geçenleri anlatan destandır.

Manas Destanı' nda adı çoğu zaman Manas, Er-Manas nadiren de Manas Han olarak geçer. Manas, basit bir kabile reisidir. Babasının adı Yakup Han' dır. Kırk yiğidi vardır ve bu yiğitlerin kendi aralarında da bir hiyerarşi vardır.

Dünyanın değişik bölgelerine yerleşen ve kültür seviyesi bakımından türlü derecelerde bulunan Türk halklarının destanları arasında Kırgızların “Manas Destanı” bu açıdan önemli bir yer tutmaktadır.

Tarihin en eski destanı olarak bilinen Manas Destanı, Türk kültürünün izlerini taşımasıyla büyük önem taşımaktadır. Bilinen diğer destanlara göre bağımsız ve eski Yunanlılar'ın İliada ve Odysseia gibi destanlarından çok hacimli olup dünyanın en büyük destanı olarak da ifade edilmektedir. Manasçı kavramı adını Kırgızların çoŋ epos diye adlandırdıkları Manas Destanı'ndan almıştır. Böylece dünya litera- türünde ilk defa bir destan ve onu söyleyenler aynı adla anılmıştır. Hatta Manas Destanı'nın devamı olan Semetey'i söyleyenlere Semeteyci, Seytek'i söyleyenlere de Seytekçi adı verilmiştir.

Manas Destaninda önemli olan bölümler vardır.

Bunlar; Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek ile ilgili bölümlerdir. Destanın derlenen en hacimli şekli Sayakbay Karalayev'in “Manas-Semetey-Seytek” üçlemesi olup 500.500 dizedir. Destanın çeşitli Manasçılardan derlenen 60'tan fazla anlatımının toplam dize sayısının 1.500.000 olduğu kaydedilmektedir.

Manas İlçesi, Manas Nahiyisi, Manas Nah̡iyisi, Çinnde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeydoğusunda, Sanci Hui Özerk İli'ne bağlı bir ilçedir.

Manas destanını

derleme faaliyetini gerçekleştiren isim, Kazak aydını Çokan Velihanov'dur. Velihanov'dan sonra Manas destanını 1862-1869 yılları arasında lsık Göl çevresinden derleyen ve ilk tam metnini 1885 yılında yayınlayan isim ise Radloff olmuştur.